Αρχιμανδρίτη Αιμιλιανού Προδρομίτη, ιατρού,
ΠΕΡΙ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
23-1-2020
Αξιότιμη κυρία Αντιδήμαρχε,
Κύριοι καθηγητές και κυρίες καθηγήτριες,
Αγαπητοί υποψήφιοι και αγαπητές υποψήφιες τεχνίτες της μαγειρικής τέχνης,
Κατά πρώτον, μεταφέρουμε σε όλους τις ευχές και προσευχές του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας, Κυρίου κυρίου Παντελεήμονος, τον οποίον και έχουμε την τιμή να εκπροσωπούμε σε αυτήν την πρωτότυπη και θαυμάσια εκδήλωση.
Είναι ιδιαίτερα ευχάριστο γιά εμάς, τους ιερωμένους, το ότι μας δίδεται η ευκαιρία να μιλήσουμε ενώπιον τόσων λαϊκών αδελφών, και ιδιαίτερα νέων ανθρώπων, σε έναν χώρο μη εκκλησιαστικό. Να ξέρετε ότι έχουμε από μέρους μας όλην την καλή διάθεση να επικοινωνήσουμε με τους συνανθρώπους μας. Όταν, όμως, αυτοί μας αντικρύζουν, τις περισσότερες φορές δεν ξέρουν πώς να συμπεριφερθούν, πώς να μας πλησιάσουν, δεν ξέρουν ακόμα αν θέλουμε να μας πλησιάσουν. Η απάντησή μας στην δικαιολογημένη ή και αδικαιολόγητη αυτή αμηχανία είναι η ερμηνεία που δίνει ο σεβαστός Γέροντάς μας, Αρχιμανδρίτης Πορφύριος Προδρομίτης, περί του μαύρου χρώματος του ράσου που φορούμε, πέρα από τον προφανή πένθιμο χαρακτήρα του: Το μαύρο χρώμα περιέχει μέσα του όλα τα άλλα χρώματα. Έτσι κι ο ιερωμένος δέχεται και αγκαλιάζει τους πάντες, χωρίς να ξεχωρίζει κανέναν. Γι’ αυτό και ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τον κύριο Νικολόπουλο Νικόλαο, Διευθυντή του Ι.Ε.Κ. Βέροιας, ο οποίος προσκάλεσε γραπτώς, αλλά και τον κύριο Δούλαλα Γεώργιο, ο οποίος μετεβίβασε την πρόσκληση τηλεφωνικώς σε έναν κατ’ εξοχήν κατάλληλο άνθρωπο, έναν μοναχό και ιερέα, να σας μιλήσει σχετικά με την νηστεία. Ο άνθρωπος αυτός όμως, που δεν είναι άλλος από τον σεβαστό Γέροντά μας, δεν κατέστη δυνατό να παρευρεθεί λόγω προγραμματισμένης υποχρέωσης. Αντ’ αυτού, ένας από τους πνευματικούς υιούς του, θα σας πει λίγα λόγια «περί νηστείας».
Ο άνθρωπος του σήμερα, με την υπερεπάρκεια και την χωρίς προηγούμενο αυξημένη διαθεσιμότητα των αγαθών που παρατηρείται, έχει φορτώσει την ψυχή του με έναν ενοχλητικό, θα λέγαμε, κορεσμό και το σώμα του με αρκετά παραπανίσια κιλά. Στην προσπάθειά του να ανακτήσει την ψυχική και σωματική του ευεξία, βομβαρδίζεται από προτάσεις που σωρηδόν παρουσιάζονται μπροστά του ή που ο ίδιος αναζητά, υποσχόμενες το ποθητό αποτέλεσμα. Ο άνθρωπος του σήμερα καλείται να κάνει σωστές επιλογές σε ένα θέμα ζωτικής σημασίας -είναι γνωστό το ρητό: «είμαστε ό,τι τρώμε»- και συμβουλεύεται γι’ αυτό τους πάντες: τον συγγενή, τον φίλο, τον γείτονα, τον κοντινό ή μακρινό του συνεργάτη, τον προσωπικό του γιατρό, τον μέσω διαδικτύου ανευρεθέντα διατροφολόγο, κάθε είδους μέσο μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης. Ταυτόχρονα, έχει να παλέψει με τον εαυτό του, προσπαθώντας να μην μπει στον ατέρμονα ρόγχο των πολλών, αλλά βραχύχρονων και αποτυχημένων προσπαθειών γιά έναν στόχο, αυτόν της καλής υγείας και της μακροημέρευσης, που μοιάζει ολοένα να απομακρύνεται· πιστεύουμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των παρευρισκομένων έχει μπει σε αυτήν την δυσάρεστη διαδικασία, συμπεριλαμβανομένου και του ομιλούντος, κατά την διάρκεια της κοσμικής του ζωής.
Η μοναστηριακή μαγειρική, δηλαδή η μαγειρική που χρησιμοποιούν τα μοναστήρια εντός και εκτός του Αγίου Όρους, αποτελεί μία από τις πολλές προτάσεις που έχει την δυνατότητα να χρησιμοποιήσει ο σημερινός άνθρωπος γιά να βρεί το «εὖ ζῆν». Είναι πανθομολογουμένως παραδεκτή η ολοένα και αυξανόμενη προβολή και χρήση της τα τελευταία χρόνια· εκπομπές, ντοκυμανταίρ, άρθρα στον τύπο εξαίρουν την τεράστια ωφέλειά της. Η αποδεδειγμένη μακροζωία που χαρακτηρίζει την πλειονότητα των μοναχών, οι οποίοι βέβαια δεν την επιδιώκουν, κάνει τον άνθρωπο του σήμερα, ο οποίος θέλει να ζήσει όσο γίνεται περισσότερο, να εξετάζει σοβαρά την υιοθέτηση της μοναστηριακής διατροφής στην προσωπική του καθημερινότητα.
Είναι, επίσης, καλά γνωστό σε όλους ότι η μοναστηριακή διατροφή ή, καλύτερα, δίαιτα, χαρακτηρίζεται από υψηλή κατανάλωση λαχανικών, φρούτων και οσπρίων, ακατέργαστων δημητριακών και ψωμιού ολικής άλεσης, μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών και ψαριού (σημειωτέον ότι το ψάρι είναι το μόνο κρέας που τρώνε οι μοναχοί), ελαιόλαδου και ελαιών, τα οποία μεταφράζονται σε έναν ατέλειωτο κατάλογο ωφέλιμων ουσιών γιά τον οργανισμό. Η δίαιτα αυτή προσομοιάζει αλλά δεν ταυτίζεται με την λεγόμενη μεσογειακή διατροφή. Όπως είπαμε παραπάνω, πρόκειται γιά δίαιτα, όχι μόνο διατροφή. Αυτό σημαίνει ότι έχουν σημασία κι άλλες παράμετροι, εκτός των ειδών διατροφής, όπως: α) ο αριθμός των γευμάτων, β) οι ώρες κατανάλωσής τους και γ) το θέμα της σημερινής μας ομιλίας, η νηστεία.
Αισθανόμαστε ιδιαίτερη ευλογία το ότι καλούμαστε να μιλήσουμε γιά την νηστεία αυτήν την ήμερα, εορτή του κτίτορα της Ιεράς Μονής μας, οσίου Διονύσιου του εν Ολύμπῳ· ενός ανθρώπου μεγάλης νηστείας που δεν δίστασε, μετά από προτροπή Αγγέλου που παρουσιάστηκε ενώπιόν του, να φάει φρέσκο, νεόπηκτο τυρί! Εκζητούμε τις πρεσβείες του, αλλά και τις πρεσβείες του κτίτορα της Ιεράς Σκήτης μας, οσίου Γρηγορίου του Παλαμά, ο οποίος ήρθε στην Βέροια έχοντας πληροφορηθεί την φήμη των μεγάλων νηστευτών της περιοχής μας. Ξεκινούμε, λοιπόν, λέγοντας ότι νηστεία είναι η αποχή, η αποφυγή συγκεκριμένων τροφών, σε συγκεκριμένες μέρες και περιόδους, σύμφωνα με κανόνες των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων. Ναι, οι Άγιοι Απόστολοι είναι αυτοί που καθιέρωσαν και καθόρισαν την νηστεία και όχι οι ιερείς, όπως μπορεί να έχετε ακούσει. Ας θυμηθούμε ακόμη ότι ο ίδιος ο Θεός – Πατέρας μέσα στον Παράδεισο είχε δώσει την εντολή της νηστείας στον Αδάμ και την Εύα.
Οι ημέρες της νηστείας είναι η Τετάρτη και η Παρασκευή· η Τετάρτη γιατί τότε συνέβη η προδοσία του Χριστού από τον Ιούδα και η Παρασκευή γιατί τέτοια ημέρα σταυρώθηκε ο Χριστός. Άρα, σε κάθε εβδομάδα υπάρχουν δύο ημέρες κατά τις οποίες τρώμε πιο λίγο και πιο απλά. Βέβαια, οι αγιορείτες, αλλά και όσοι μη αγιορείτες επιθυμούν, μοναχοί νηστεύουν και την Δευτέρα προς τιμήν της Παναγίας και των Αρχαγγέλων. Ολοένα και αυξάνονται στην εποχή μας οι έρευνες και οι μελέτες που επικροτούν αυτήν την περιοδικότητα των νηστίσιμων ημερών ανάμεσα στις αρτύσιμες, αλλά και την διαλείπουσα κατά την διάρκεια της ημέρας διατροφή. Σύγχρονοι όροι όπως δίαιτα 5:2 (νηστεύουμε 2 μη συνεχόμενες ημέρες και τρώμε κανονικά τις υπόλοιπες 5) και μέθοδος 16/8 (μένουμε νηστικοί γιά 16 ώρες και τρώμε γιά 8 ώρες) αντιστοιχίζονται με μεγάλη ακρίβεια στην προαναφερθείσα νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής η πρώτη και στην λεγόμενη «ενάτη» η δεύτερη· ενάτη είναι η κατανάλωση του πρώτου γεύματος περίπου στις 3 το μεσημέρι (9η βυζαντινή ώρα) και εφαρμόζεται από αρκετά μοναστήρια και ασκητές. Αυτή είναι μια γνώση που η Εκκλησία την έχει και την εφαρμόζει εδώ και σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια· ενώ η «σύγχρονη, μοντέρνα» επιστήμη το επικυρώνει μόλις τον 20ο και 21ο αιώνα. Καλά κάνει, εμείς όμως, οι ορθόδοξοι χριστιανοί, ήδη την γνωρίζουμε και την «κρατάμε», όπως λέμε, όχι τόσο γιά την σωματική, όσο γιά την πνευματική, κυρίως, υγεία μας.
Οι περίοδοι της νηστείας είναι λίγο-πολύ γνωστές: α) Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή πριν την γιορτή της Ανάστασης (Τεσσαρακοστή=40 ημέρες), β) η Τεσσαρακοστή των Χριστουγέννων, γ) η νηστεία πριν τον 15αύγουστο, την γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου με διάρκεια 15 ημερών και δ) η νηστεία των Αγίων Αποστόλων (29 Ιουνίου) με κυμαινόμενη διάρκεια κάθε χρόνο. Υπάρχουν και κάποιες μεμονωμένες ημέρες κατά τις οποίες νηστεύουμε, όπως η γιορτή της Παγκόσμιας Ύψωσης του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) και η γιορτή της Αποτομής της κεφαλής του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (29 Αυγούστου) που τυγχάνει και η κύρια πανήγυρη του μοναστηριού μας,
Ας αναφέρουμε τώρα την διαβάθμιση των τροφών στην καθημερινή ζωή της Εκκλησίας:
Α) Κατάλυση εις πάντα: τρώμε απ᾿ όλα. Υπενθυμίζουμε ότι οι μοναχοί δεν τρώμε ποτέ, ακόμη και στην κατάλυση εις πάντα, κρέας.
Β) Κατάλυση ιχθύος, οίνου και ελαίου: Τρώμε ψάρι, θαλασσινά, όσπρια, λαχανικά, φρούτα, βάζουμε λάδι στο φαγητό και πίνουμε κρασί (ας σημειώσουμε ότι το κρασί δεν επιβεβαιώνει απλώς το γραφικό: «οἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου», αλλά θεωρείται βασικό στοιχείο διατροφής)· δεν τρώμε όμως κρέας, οποιοδήποτε γαλακτοκομικό προϊόν και αυγά. Σε όσους αρέσουν τα γλυκά, μπορούν να καταναλώσουν ό,τι δεν έχει γάλα, βούτυρο και αυγά, όπως σοκολάτα υγείας, μαρμελάδα, μέλι, γλυκό του κουταλιού και βέβαια, τα κόλλυβα.
Γ) Κατάλυση οίνου και ελαίου: Ό,τι είπαμε παραπάνω, εκτός από το ψάρι.
Δ) Αλάδωτη νηστεία: Περιλαμβάνει τρόφιμα όπως λαχανικά, όσπρια, φρούτα, ξηρούς καρπούς, ψωμί κ.ά., κατά κανόνα ωμά ή βρασμένα, χωρίς λάδι, ενώ αποκλείονται κρασί, ψάρι, γαλακτοκομικά, αυγά και κρέας. Είναι, όμως, γνωστή από την αγιορειτική μαγειρική, αλλά όχι τόσο διαδεδομένη, η χρήση του ταχινιού (δηλ. αλεσμένου σουσαμιού) στα φαγητά και στα γλυκά αντί γιά λάδι.
Ε) Ξηροφαγία. είναι η πιο απλή μορφή διατροφής. Καταναλώνουμε μόνο ψωμί (διπυρίτη, δύο φορές ψημένο άρτο παλαιότερα) και νερό ή κάποιο αφέψημα.
ς) Ασιτία: Πλήρης αποχή από φαγητό και, αν είναι δυνατό, και από νερό. Η ασιτία εφαρμόζεται μόνο στην αρχή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, το λεγόμενο τριήμερο ή τριημέρι.
Όσον αφορά τώρα την σύνδεση των ημερών και των περιόδων νηστείας με τις τροφές, λόγω του περιορισμένου χρόνου μας, θα αναφέρουμε μόνον τις βασικές περιπτώσεις για τις ημέρες της Τετάρτης και της Παρασκευής. Τα υπόλοιπα μπορεί κανείς να τα πληροφορηθεί από τον ιερέα της ενορίας, από τον πνευματικό του, από τα εγκόλπια ημερολόγια που εκδίδονται κάθε χρόνο, ακόμη και από εφαρμογές γιά κινητά τηλέφωνα. Κι εμείς είμαστε στην διάθεσή σας για ερωτήσεις που θα θέλατε να κάνετε στο τέλος της ομιλίας. Την Τετάρτη, λοιπόν, και την Παρασκευή κάθε εβδομάδας του χρόνου, κάνουμε αλάδωτη νηστεία, δεν βάζουμε δηλαδή λάδι στο φαγητό, δεν τρώμε κρέας, γαλακτοκομικά ή αυγά και δεν πίνουμε κρασί. Αν συμπέσει, όμως, γιορτή μεγάλου αγίου, τότε βάζουμε λάδι στο φαγητό και πίνουμε κρασί, δηλαδή κάνουμε κατάλυση οίνου και ελαίου. Αν συμπέσει γιορτή της Παναγίας, δηλαδή θεομητορική γιορτή, ή του Προδρόμου, τότε σε όλες σχεδόν τις γιορτές θα έχει κατάλυση ιχθύος, οίνου και ελαίου. Ανεβαίνουμε, δηλαδή, ένα σκαλοπάτι στην διαβάθμιση των τροφών. Ένα κλασσικό παράδειγμα είναι η 15η Αυγούστου, αν είναι Τετάρτη ή Παρασκευή. Στις γιορτές του Κυρίου μας, τις λεγόμενες δεσποτικές, έχει κατάλυση εις πάντα, τρώμε δηλαδή απ᾿ όλα, όπως στις γιορτές των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων που ήδη παρήλθαν. Χρειάζεται κάποια γνώση πάνω σε αυτά τα πράγματα, αλλά ο καθένας μας, όπως και ο ομιλών, με μία πολύ μικρή προσπάθεια είναι σε θέση να τα γνωρίσει και να τα μάθει με ποικίλους τρόπους και, εν συνεχεία, να τα εφαρμόσει.
Θα θέλαμε να σας παραθέσουμε, τέλος, κάποιες βασικές έννοιες που περικλείει ο όρος «νηστεία», τα λεγόμενα red flags, που θα θέλαμε, κατά το δυνατόν, να θυμάστε.
- Νηστεία είναι η αποφυγή συγκεκριμένων τροφών, σε συγκεκριμένες μέρες και περιόδους, σύμφωνα με κανόνες που όρισαν οι Άγιοι Απόστολοι.
- Νηστεύουμε την Τετάρτη και την Παρασκευή κάθε εβδομάδας.
- Νηστεύουμε στις δύο Τεσσαρακοστές, των Χριστουγέννων και του Πάσχα, στην περίοδο του 15αυγούστου και πριν την γιορτή των Αγίων Αποστόλων (29 Ιουνίου).
- Όταν νηστεύουμε, δεν τρώμε μόνο νηστίσιμα φαγητά, αλλά τρώμε σε μικρές έως κανονικές ποσότητες.
- Η νηστεία από τις τροφές συμπεριλαμβάνει, χωρίς να αντικαθίσταται από την νηστεία από αμαρτίες και πάθη.
- Η νηστεία αφορά όλους μας· κληρικούς, μοναχούς και λαϊκούς, παιδιά, νέους και ηλικιωμένους. Σε περιπτώσεις που ο άνθρωπος δεν μπορεί να νηστέψει, θα τακτοποιήσει το θέμα με τον πνευματικό του.
- Η νηστεία δεν είναι προαιρετική, αλλά υποχρεωτική.
- Η νηστεία είναι ένα δώρο του ανθρώπου προς τον Θεό.
Και κλείνουμε με το εξής περιστατικό: Κάποτε, σε Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, κάποιοι νέοι φοιτητές ήθελαν να κρατήσουν την Νηστεία της Τετάρτης και Παρασκευής. Το πρόγραμμα σίτισης, όμως, δεν προέβλεπε νηστίσιμο φαγητό, και μάλιστα αλάδωτο. Πήγαν στον Διευθυντή της κουζίνας και ζήτησαν αλάδωτο φαγητό για την Τετάρτη και την Παρασκευή. Ο διευθυντής τους είπε: «Εσείς, νέοι άνθρωποι, τι την θέλετε την νηστεία;». Όμως επέμεναν οι νέοι. Εντάξει, είπε ο διευθυντής, αλλά πρέπει να μου φέρετε τουλάχιστον 150 υπογραφές. Έτσι και έγινε. Μετά από λίγο καιρό, η ουρά στο νηστίσιμο φαγητό, την Τετάρτη και την Παρασκευή, ήταν η μεγαλύτερη.
Σας ευχαριστώ.