Η του σταυρού παντευχία
Πέρυσι, αυτές τις ώρες, βρισκόμασταν στα Χανιά, και απολαμβάναμε την αβραμιαία φιλοξενία του σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου αγίου Κυδωνίας & Αποκορώνου κ.κ. Δαμασκηνού, του αγίου Πρωτοσυγκέλλου του, αδελφού μας κυρίου Δαμασκηνού, της Οσιωτάτης Γερόντισσας Θεοξένης της Ιεράς Μονής Χρυσοπηγής, και των Κρητών πιστών.
Αντίδωρο ευγνωμοσύνης, τιμής και αγάπης, έστω η δημοσίευση της εκεί Ομιλίας μας.
Ομιλία στα Χανιά, 7 Απριλίου 2013. Τρίτη Κυριακή των Νηστειών. Της Σταυροπροσκυνήσεως
Θέμα: Η του Σταυρού παντευχία.
Σεβασμιώτατε πάτερ και δέσποτα,
Θα ήθελα πολύ να Σας ευχαριστήσω γιά την πρόσκληση, με σεπτό γράμμα Σας να μιλήσω σήμερα εδώ, στα Χανιά, γιά την ένδοξη και ζωηφόρο στήλη, που σήμερα υψώνεται στο κέντρο κάθε ορθοδόξου ναού· γιά τον Τίμιο Σταυρό. Και μάλιστα σε μία χρονική συγκυρία που ο τόπος σας συγκλονίζεται από καθημερινές, θα έλεγα, ενέργειες του πειρασμού.
Εσείς, εδώ, αδελφοί μου, οι Χανιώτες αλλά και όλη η Μητρόπολή Σας, γνωρίζετε καλά γιά την άρση του σταυρού, εφόσον ο επίσκοπός σας πέρασε μία μεγάλη περιπέτεια και μεγάλη δοκιμασία με την πολύτιμη υγεία του, πριν λίγον καιρό.
Θα ήθελα όμως να ευχαριστήσω και τον άγιο πρωτοσύγκελλό Σας, Σεβασμιώτατε, με τον οποίο είχαμε την χαρά και την τιμή να γνωριστούμε το παρελθόν έτος στην Βέροια. Ελάβαμε λοιπόν, όπως μας συστήσατε, και την ευλογία και άδεια του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κυρίου Παντελεήμονα και έτσι μπορούμε και βρισκόμαστε από το Σαββατόβραδο εδώ, κοντά Σας.
Με τα ωραία Χανιά, συνδεόμαστε από παλαιά, και κατά το έτος 1988, με τον σεβαστό μας Γέροντα, πατέρα Αιμιλιανό Σιμωνοπετρίτη, είχαμε έλθει προσκεκλημένοι του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Τιμοθέου. Στον μητροπολιτικό θρόνο των Χανίων βρισκόταν ο νυν Αρχιεπίσκοπός Σας, ο οποίος, ο ίδιος, μας ξενάγησε στην αρχιερατική του περιφέρεια. Είχαμε επισκεφθεί και την μακαριστή Κυρία Μαρία Κουφάκη, την κατοπινή μοναχή Αμφιλοχία, με την οποία ο Γέροντάς μας γνωριζόταν από παλαιότερα, αφού και ο ίδιος είχε ως πνευματικό τον άγιο Γέροντα της Πάτμου, τον πατέρα Αμφιλόχιο.
Και τώρα, αφού, κατά κάποιον τρόπο, γνωριστήκαμε, στο χρονικό διάστημα που μας παρέχει η αποψινή μας συνάντηση, θα μιλήσουμε γιά τον Τίμιο Σταυρό.
Θα ήθελα να ξεκινήσω την ομιλία μας με μία θαυμάσια εικόνα από το Ψαλτήρι, που την ακούμε κάθε ημέρα, και μάλιστα τώρα την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, στην Ακολουθία των Τυπικῶν. «Κατά το ύψος του ουρανού από της γης εκραταίωσε Κύριος το έλεος αυτού επί τους φοβουμένους αυτόν. Καθόσον απέχουσιν ανατολαί από δυσμών εμάκρυνεν, δηλαδή ο Κύριος, αφ’ ημών τας ανομίας ημών». (Ψ. ΡΒ΄. 11-12). Απλή και μεγαλειώδης αυτή η εικόνα, την οποία οι άγιοι πατέρες μας θεωρούν προτύπωση του Τιμίου Σταυρού, και εκλαμβάνουν την πρώτη φράση ως κάθετη και την επομένη ως οριζόντια κεραία του. Έτσι, πάσα η κτίσις καθαγιάζεται από τον τετραπέρατο του Κυρίου Σταυρό.
Θα ήθελα, λοιπόν, αδελφοί μου, να δούμε τον σταυρό με μία κάπως ειδική ιδιότητά του. Να δούμε τον Σταυρό ως παντευχία χαρισμάτων, γιά τον χριστιανό. Υπάρχουν τόσα που μπορεί να πει ένας ομιλητής γιά τον Τίμιο και κοσμοπόθητο Σταυρό. Εμείς θα δούμε ως παντευχία τον Σταυρό.
Με αυτήν την λέξη επιτρέψτε μου να σας πω μία ιστορία. Όταν κατά το έτος 1980 πήγα στο Μοναστήρι, ως δόκιμος πλέον, ύστερα από δύο-τρία χρόνια επισκέψεων συχνών, ένας από τους παλαιότερους μοναχούς, ακούγοντας ότι είμαι φιλόλογος, με ρώτησε την ερμηνεία της. Την λέξη αυτήν την άκουγα γιά πρώτη φορά την στιγμή εκείνη, αφού δεν είχα ιδιαίτερη εκκλησιαστική αγωγή. Έτσι, με το θράσος της νεότητος, νόμισα πως κατάλαβα την έννοιά της. Αλλά, και αν δεν ήξερα την ακριβή σημασία, υπέθεσα ότι από την ηχητική της θα την ερμήνευα. Παντευχία, λοιπόν, τί άλλο θα σημαίνει;, σκέφτηκα, κάθε ευχή, πάντ-ευχή, παντευχία. Απάντησα λοιπόν, και περίμενα να ακούσω το «ευχαριστώ» και το «μπράβο». Έλα, όμως, που δεν είναι έτσι. Είδα ότι δεν ικανοποίησε η απάντησή μας τον αδελφό.
Και έτσι έψαξα στα λεξικά γιά να μάθω την ερμηνεία της. Παντευχία, αυτή η λέξη με την ωραία ηχητική, είναι η στρατιωτική εξάρτυση, ο θώρακας αλλά και όλα τα όπλα ενός στρατιώτη, ο οπλισμός του, η πανοπλία του. Παν τεύχος, που σημαίνει στα Ομηρικά όπλο. Πόσο διαφορετική η ερμηνεία που δώσαμε στην αρχή από αυτό;!
Την έκφραση «όπλον του σταυρού» πολλές φορές την έχουμε ακούσει. Σε ένα τροπάριο λέμε «Κύριε, ὅπλον κατά τοῦ διαβόλου τον σταυρόν σου ἡμῖν δέδωκας». Μάλιστα όταν δεν κάνουμε σωστά το σημείο του σταυρού, μάς λένε: «είναι όπλο, και πρέπει να γίνεται σωστά, γιά να ενεργεί ο σταυρός».
Ένα γεροντάκι στα Γιάννενα σταματούσε τα παιδιά του σχολείου μέσα στον δρόμο και τα μάθαινε πώς γίνεται σωστά το σημείον του σταυρού: «Μπάλα, μέση, πλάτη με πλάτη» τα έλεγε. Και αυτά όταν τον έβλεπαν φώναζαν από μακριά: «Μπάλα, μέση, πλάτη με πλάτη». Μπάλα είναι το μέτωπο. Ήταν ένα άγιος του Θεού, ο πατήρ Ιάκωβος Μπαλοδήμος. Αν και κάπως ξεχασμένος στις ημέρες μας, μεγάλος θαυματουργός.
Από την πρώτη ημέρα μίας ακόμα ανθρωπίνης υπάρξεως, η αγία εκκλησία αγκαλιάζει και σημειώνει επάνω στον νέο άνθρωπο τον τύπο του σταυρού, όπως αναφέρεται τόσο στο Μέγα Ευχολόγιο όσο και στην φυλλάδα του Αγίου Βαπτίσματος. Την όγδοη ημέρα, την ημέρα της ονοματοδοσίας, ο ιερέας ποιεί τον τύπον του σταυρού στο μέτωπο, στα χείλη και στην καρδία του νεογνού. Και οι ευλογίες συνεχίζονται, με τον Σαραντισμό, όπου ο ιερέας υψώνει το βρέφος μέσα στον ναό, σταυροειδώς.
Κατά το άγιο Βάπτισμα πάλι, η Εκκλησία προσφέρει στο νεοφώτιστο δύο υλικά στοιχεία: πρώτον τον σταυρό, αφού τον εμβαπτίσει ο ιερέας στα αγιασμένα νερά της κολυμβήθρας, και δεύτερον την αναμμένη λαμπάδα, και επιλέγει τα ανάλογα κυριακά λόγια του αγίου ευαγγελίου. «Είπεν ο Κύριος· όστις θέλει οπίσω μου ακολουθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι. Και: είπεν ο Κύριος· ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων …
Αλλά και στον γάμο, στα στέφανα, σταυροειδώς και σταυροτύπως ευλογεί ο ιερέας τους μελλοστέπτους.
Και όταν αναχωρούμε γιά το μεγάλο ταξίδι, εκεί στην Μακεδονία, σφραγίζουμε το στόμα του ταξιδευτή αδελφού με κέρινο σταυρό.
Την παλαιότερη εποχή της Εκκλησίας, όταν ένας ειδωλολάτρης αποφάσιζε να ενσωματωθεί στο σώμα του Χριστού, ανακοίνωνε την απόφασή του στον επιχώριο επίσκοπο. Και ο επίσκοπος, σύμφωνα με τα αρχαία μας κείμενα, «εσημείωνε επ’ αυτού τον τύπον του Τιμίου Σταυρού».
Αναφερόμαστε στην πρωτογενή αυτήν κίνηση του αρχιερέως πριν από το άγιο βάπτισμα, γιατί, όπως σίγουρα γνωρίζετε, η Μεγάλη Τεσσαρακοστή έχει σαφώς βαπτισματικόν χαρακτήρα. Οι κατηχούμενοι ετοιμάζονταν ακριβώς γιά να δεχθούν το Άγιον Βάπτισμα, μετά την Θεία Λειτουργία το Μέγα Σάββατο.
Αφού κάναμε αυτό το νοερό ταξίδι προς το παρελθόν, ας αναφέρουμε μία ωραία ιστορία. Ο άγιος, που μας χάρισε το όνομά του στην μοναχική μας κουρά, έχει πολύ μεγάλη σχέση με τον Τίμιο Σταυρό. Ο Άγιος Πορφύριος, που καταγόταν από την Θεσσαλονίκη, ύστερα από σκληρή άσκηση στις όχθες του Ιορδάνη, στην Αγία Γη, αρρώστησε από πολύ σοβαρή πάθηση του ήπατος. Το συκώτι του χάλασε και κινδύνεψε να πεθάνει. Αυτός όμως, αν και πολύ σοβαρά ασθενής, πήγαινε κάθε ημέρα στον Πανάγιο Τάφο, και παρακολουθούσε τις ιερές Ακολουθίες. Εκεί λοιπόν, μέσα στον πανίερο ναό της Αναστάσεως, στα Ιεροσόλυμα, δέχεται την επίσκεψη του Κυρίου, ο οποίος δίνει εντολή στον ευγνώμονα ληστή να γιατρέψει τον Πορφύριο. Και συγχρόνως του δίνει να φυλάξει τον Τίμιο Σταυρό. Σε λίγες ημέρες ο Πορφύριος ορίζεται Σταυροφύλαξ στον Πανάγιο Τάφο.
Αργότερα, όντας ο Πορφύριος πλέον επίσκοπος Γάζης, φρόντιζε στις ιερές λιτανείες, μέσα στην γεμάτη είδωλα πόλη, να προηγείται πάντοτε ο τίμιος σταυρός. Και σε μία τέτοια λιτανεία, σταμάτησε όλος ο λαός σε κάποιο σταυροδρόμι, όπου υψωνόταν ένα είδωλο, το άγαλμα της Αφροδίτης. Τότε ο δαίμονας που κατοικούσε μέσα στο άγαλμα, κατατρόμαξε. Γκρέμισε κάτω το μαρμάρινο άγαλμα, το σύντριψε σε χίλια κομμάτια και έφυγε τρέχοντας και, συγχρόνως, βγάζοντας άναρθρες κραυγές. Δεν αντέχει ο σατανάς ούτε καν να βλέπει το σημείο αυτό, τον Τίμιο Σταυρό.
Ως χριστιανοί, αδελφοί μου, ως ορθόδοξοι χριστιανοί, είμαστε οπλισμένοι με την χάρη και την σκέπη του Τιμίου Σταυρού. Όμως, θα ήθελα να υποβάλω μία ερώτηση: Χρησιμοποιούμε αυτήν την μεγάλη ευλογία, αυτό το μεγάλο δώρο, που μας προσφέρει η μεγάλη μάννα μας, η Αγία μας Εκκλησία στην ζωή μας, στην καθημερινότητά μας; Πολύ φοβούμαι ότι η απάντησή μας δεν είναι απόλυτα σίγουρη. Άλλοι ντρεπόμαστε να κάνουμε σε δημόσιους χώρους τον τύπο του Τιμίου Σταυρού. Άλλοι πάλι σημειώνουμε λάθος το τρισευλογημένο αυτό σημείο επάνω στο σώμα μας. Γιά άλλους πάλι, ο σταυρός είναι μία τυπική πράξη, που επαναλαμβάνεται ασυνείδητα, χωρίς εσωτερική συνάφεια, χωρίς εσωτερική σύνδεση διά της προσευχής και της νοερής ενατενίσεως στον σταυρωθέντα επάνω σε αυτόν. Το δεξί μας χέρι μπορεί να κινείται σε πράξη προσευχητική, αλλά ο νους και η διάνοιά μας λογίζονται άτοπα και ανούσια πράγματα. Η εξωτερική μας πράξη και κίνηση παραμένει ασυνείδητη και πιθανώς εφάμαρτη, εάν δεν έχει αντίκρυσμα εσωτερικό.
Σε παλαιότερες, όμως, εποχές, οι απλοϊκές ελληνίδες πόσες φορές δεν σημείωναν τον σταυρό στα παιδιά τους; Όταν τα έβαζαν να κοιμηθούν, σταύρωναν -και ίσως ακόμα κάποιες να σταυρώνουν- το μαξιλάρι τους. Όταν ξεκινούσαν οι άνθρωποι γιά τις εργασίες τους στα χωράφια και στα κτήματά τους, έκαναν πρώτα-πρώτα τον σταυρό τους. Όταν κάθονταν να γευθούν την φτωχική τους τροφή τα ίδια. Το βράδυ, πριν κοιμηθούν, τα ίδια. Πριν λίγες ημέρες, πληροφορήθηκα από κάποιον μελισσοτρόφο, ότι τα παλαιότερα βιβλία μελισσοτροφίας προτείνουν στους μελισσάδες, όταν πηγαίνουν να περιποιηθούν τις κυψέλες, πρώτα να σημειώνουν επάνω τους το σημείο, τον Τίμιο Σταυρό.
Οι Κύπριοι αδελφοί μας, δεν λένε κάνω τον σταυρό μου, αλλά λένε βάνω τον σταυρό μου, δηλαδή δεν σημειώνω απλά το σημείο του σταυρού επάνω μου, αλλά αυτή η νοερή κίνηση είναι ένα αληθινό και υποστατικό, θα λέγαμε, εκτύπωμα, ένα σφράγισμα, με το ίδιο το Ξύλο που σήκωσε το σώμα το πανάχραντο του Κυρίου μας, και ποτίστηκε με το αίμα, τα δάκρυα και τον ιδρώτα του. Τα ρούφηξε σαν διψασμένο και εμποτίστηκε με αυτά.
Συνεπώς, αδελφοί μου, ο Σταυρός δεν είναι ένα απλό σύμβολο της Εκκλησίας, όπως, ας πούμε, η άγκυρα ή το ψάρι, ο ΙΧΘΥΣ. Όχι. Ο Σταυρός είναι κάτι πολύ σημαντικότερο και πολύ ουσιαστικότερο, αφού έχει ποτισθεί με στοιχεία του παναγίου σώματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Γιά να δούμε την μεγάλη δύναμη του Τιμίου Σταυρού, επιτρέψτε μου να σας αναφέρω μία ιστορία με τον μακαριστό παπαΕφραίμ τον Κατουνακιώτη, από το Άγιο Όρος. Κάποτε λοιπόν ο Γέροντας είχε εργάτες στο σπίτι του και εκείνη την ημέρα στην οποία αναφερόμαστε, είχαν τελειώσει τις εργασίες τους και ετοιμάζονταν να φύγουν. Ο παπαΕφραίμ, γιά να τους ευχαριστήσει, ήθελε να ζυμώσει γιά χάρη τους φρέσκο ψωμί. Μπορεί ο ίδιος, ως ασκητής μοναχός, να έτρωγε κάθε μέρα σκληρόν διπυρίτη, αλλά γιά τους ανθρώπους του μόχθου ήθελε να προσφέρει φρέσκο, ευωδιαστό, ζυμωμένο ψωμί. Να όμως, που το προζύμι του είχε ξεφυράνει, και η μαγιά δεν φούσκωνε. Ζήτησε και από τους γείτονες μαγιά, αλλά και πάλι τα ίδια. Τί ; Θα έφευγαν οι άνθρωποι νηστικοί; Δεν το σήκωνε η αγία του συνείδηση. Τί έκανε λοιπόν; Κάτι πολύ απλό, αλλά και πολύ δυνατό. Πήρε δυό τσάκνα, δύο ξυλαράκια, και τα έδεσε στην μέση, ώστε να σχηματιστεί σταυρός. Και με αυτόν τον Σταυρό, εκείνος ο Αρχάγγελος της αγιορειτικής Ερήμου, στέκεται επάνω από την ζύμη, βυθίζει τον σταυρό μέσα στο ζυμάρι και λέει: «Μέγα το Όνομα της Αγίας Τριάδος». Και τότε, τί έγινε τότε; Αμέσως, η μαγιά φούσκωσε. Το ψωμί έγινε, ψήθηκε, το έφαγαν οι εργάτες και δόξασαν τον Θεό. Ο Σταυρός θαυματούργησε. Η δυναμική και θαρραλέα αυτή κίνηση του παπαΕφραίμ φαντάζει στα μάτια μας σαν την κίνηση του Μωϋσή, ο οποίος στην μία περίπτωση, με την ράβδο του, χτύπησε την Ερυθρά Θάλασσα σταυροειδώς και την έσχισε, γιά να περάσει ο λαός του Ισραήλ. Και σε μία άλλη περίπτωση, χτύπησε τον βράχο και έρρευσε το γλυκύ ύδωρ, με το οποίο ο Θεός ξεδίψασε τον αγαπημένο του λαό.
Ο όσιος του Θεού Ιερώνυμος, παλαιός ηγούμενος της Σιμωνόπετρας του Αγίου Όρους, της ιεράς μετανοίας μας, όπως μας διηγούνταν ο γεροΑρσένιος, ο μαθητής του, κάθε βράδυ εξομολογούσε του δοκίμους του μοναστηριού. Και στο τέλος, όταν τελείωναν την εξαγόρευσή τους, τους σταύρωνε σε όλο τους το σώμα, από κεφαλής μέχρι ποδών. Και έτσι τους καληνύχτιζε. Ξεκούραστους από τους λογισμούς αλλά και εφοδιασμένους με την παντευχία, την πανοπλία του Σταυρού.
Είχαμε και έναν άλλο ευλαβέστατο ιερομόναχο στην Σιμωνόπετρα. Ο παπαΣίμων, από την Χίο, δεν σταματούσε με τα τρεμάμενα από την νόσο του Πάρκινσον χέρια του, να μας σταυρώνει συνέχεια. Και όταν μας έβλεπε, και όταν μας συναντούσε, και όταν του φιλούσαμε το χέρι, και όταν απομακρυνόμασταν από κοντά του. Αλλά και όταν έπινε νερό, πρώτα το σταύρωνε. Όταν κάτι θα έτρωγε, πρώτα το σταύρωνε.
Τα παλαιότερα χρόνια, όταν οι οικογένειες έτρωγαν ζυμωτό, δικό τους ψωμί, πρώτα το σταύρωναν, τρεις μάλιστα φορές, και ύστερα το έκοβαν. Τώρα, το φρέσκο ψωμί του εμπορίου, ποιός άραγε σκέφτεται πριν το τεμαχίσει να το σταυρώσει. Ίσως και να θεωρείται αυτή η κίνηση παραξενιά και νεωτερισμός. Όμως, ο Μέγας Αθανάσιος, Αρχιεπίσκοπος Αλεξανδρείας της Αιγύπτου, γράφει κάπου: «Έχουν μία ευλογημένη συνήθεια οι χριστιανοί της Αλεξάνδρειας. Πριν κόψουν το ψωμί το σταυρώνουν.» Βλέπετε, αδελφοί μου, πόσο αρχαία συνήθεια είναι αυτή, πριν δηλαδή κόψουμε το καρβέλι, να χαράζουμε με το μαχαίρι τον τίμιο σταυρό;
Ας αναφέρουμε και μία ακόμα αρχαιότερη σχετική μαρτυρία. Τόση ήταν η ευλάβεια και η τιμή των αρχαίων χριστιανών προς τον Τίμιο Σταυρό, ώστε συνόδευε την καθημερινή ζωή τους σε όλες τις εκφάνσεις της, ακόμη και στην κάλυψη των βιολογικών τους αναγκών. «Οπουδήποτε και αν πρόκειται να πάμε ή γιά οπουδήποτε και αν πρέπει να αναχωρήσουμε, όταν φτάνουμε και όταν αναχωρούμε, όταν φοράμε τα παπούτσια μας, όταν κάνουμε το λουτρό μας, όταν τρώμε, όταν ανάβουμε το φως, όταν πέφτουμε να κοιμηθούμε, όταν καθόμαστε στο κάθισμα, όταν αρχίζουμε οποιαδήποτε συζήτηση, κάνουμε στο μέτωπό μας το σημείο του Σταυρού» αναφέρει με τα χαρακτηριστικά λόγια του ο Τερτυλλιανός.
Παρόμοια τοποθετείται και ο άγιος Κύριλλος των Ιεροσολύμων, τις Βαπτισματικές Κατηχήσεις του οποίου θα πρέπει να παρακολούθησε, όπως προκύπτει από τις χρονολογικές συγκρίσεις, και ο Άγιος Πορφύριος.
Σίγουρα, αδελφοί, θα έχετε ακούσει πολλά γιά την σημερινή ημέρα και γιά την σημασία του σταυρού, και μάλιστα πολύ καλλίτερα από αυτά που ακούτε εδώ απόψε. Εύχομαι, όμως, όσα αναφέρουμε, να σας φανούν χρήσιμα στην πνευματική σας καλλιέργεια. Γι΄ αυτό θα ήθελα, και στο σημείο αυτό, γιά το ότι ήρθατε και σήμερα, να ακούσετε και κάτι ακόμα, πολύ να Σας ευχαριστήσω.
«Πάντα γάρ τά καλά διά τοῦ Σταυρού ἡμῖν δέδοται», ακούμε σε ένα τροπάριο της εκκλησιαστικής μας ακολουθίας, και αυτή η φράση είναι κοινή και πάγια θέση της Εκκλησίας. Όλα τα καλά μάς τα προσφέρει ο Σταυρός.
Από όλα, λοιπόν, όσα μας προσφέρει ο Σταυρός, από όλα τα σωτήρια αγαθά, θα ήθελα τώρα να σταθούμε μόνο σε τρία, ώστε να καταστούν ευκολομνημόνευτα τα λεγόμενα.
Ο Σταυρός, γιά εμάς, σημαίνει τρία βασικά πράγματα. Και τα αναφέρω αμέσως, πριν αρχίσουμε την ανάλυση του καθενός: Υπακοή, αγάπη και ελπίδα.
Ο Κύριος, βοά ο Μέγας απόστολος Παύλος, ο οποίος έφερε την Εκκλησία και σε εμάς εκεί στην Μακεδονία και στην Βέροια, «ἐγένετο ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δέ Σταυρού». Ο σταυρικός δηλαδή θάνατος του Χριστού είναι αποτέλεσμα της τελείας υπακοής του συνανάρχου Υιού προς την Αγία Τριάδα, εν τω προσώπῳ του προανάρχου Πατρός. Σε αυτήν την συνάφεια, θα ήθελα να προσθέσω μία νηπτική θεώρηση της τελευταίας επίγειας λέξης, που εκφώνησε επί του σταυρού ο Κύριος. Η λέξη «τετέλεσται» ταπεινά φρονούμε ότι δείχνει το μεγαλείο της θυσίας του και την συντριπτική ομολογία του, ότι δηλαδή ο Κύριος εξετέλεσε, τελείωσε, την υπακοή του, καλά λίαν, προς τον ουράνιο πατέρα. Του. Η Σταύρωση δεν ήταν γιά τον Χριστό πράξη ατιμωτική, αλλά πράξη ένδοξη και τέλεια, πράξη μεγαλειώδης και ανεπανάληπτη. Πράξη τελείας θελήσεως γιά ένα σωτηριώδη σκοπό.
Η σταύρωση του Κυρίου δεν είναι τίποτε άλλο παρά η κένωση της θεϊκής του αγάπης, στον απολύτως τέλειο βαθμό. Όλη η επίγεια ζωή του Κυρίου είναι φανέρωση της αγάπης του γιά την σωτηρία του γένους των ανθρώπων, αλλά η σταύρωσή του είναι η επισφράγιση όλης αυτής της αγάπης. Αν δεν υπήρχε η σταύρωση, το χειρόγραφο της σωτηρίας μας θα έμενε άκυρο, ασφράγιστο, ανεπικύρωτο. Επικύρωσε όμως την σωτηρία μας το αίμα που έρρευσε από τον σταυρωμένο και υψωμένο Χριστό.
Και έτσι, από τον σταυρό ξεπήδησε η ελπίδα, η ελπίδα της σωτηρίας, η ελπίδα της αναστάσεως, η ελπίδα της αιωνιότητας μέσα στον καινό παράδεισο, δίπλα στην Τριαδική θεότητα, στην αιώνια και ατελείωτη απόλαυση, στων εορταζόντων τον ήχο τον καθαρό.
Αντί γιά άλλους σχολιασμούς γιά τον Τίμιο Σταυρό, αγαπητοί, θα μου επιτρέψετε να Σάς προτείνω μία προσευχή, μία ικεσία προς τον Τίμιο Σταυρό, που μέσα στην Εκκλησία τον επικαλούμαστε ως ζωντανό:
«Σταυρέ του Χριστού, πανάγιε, πάντιμο και πανσεβάσμιο ξύλο, το πρώην άτιμο και πεταγμένο, Εσύ, που ως κλίνη του Σολομώντος βασιλική δέχθηκες να απλωθεί επάνω σου το πάγκαλλο, πανέμορφο σώμα του γλυκυτάτου μου Ιησού και το ανέπαυσες από τους πολλούς κόπους της ανθρώπινης κακίας· Εσύ που άκουσες την γλυκύτατη φωνή του να προ(σ)φέρει τους τελευταίους επίγειους λόγους του· Εσύ, που ρούφηξες σαν δρόσο του Όρους Αερμών το πολύτιμο εκείνο μίγμα από τα δάκρυα, τον ιδρώτα και το αίμα Του· Εσύ, Τίμιε και πανσεβάσμιε Σταυρέ, φρούρησε και εμένα τον οικέτη και ικέτη του θείου ελέους και σκέπαζέ με, Εσύ που ως πάνδροσο ξύλο φυτεύτηκες στην μέση του Παραδείσου. Να απολαύσω και εγώ, ο άθλιος, κάποτε την δροσιά σου, Έστω και σε κάποια γωνία, κρυμμένος, και ατενίζοντας μόνο προς την ζωή που εκπηγάζει από Εσένα. Αμήν.»
Φυσικά, γιά να έχομε προσωπική άποψη μέσα στην ζωή της Εκκλησίας, οφείλουμε να ζούμε σαν ενεργά μέλη μέσα στο σώμα της, που είναι το σώμα του Χριστού. Και φυσικά, γνωρίζουμε πολύ καλά το τί λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας γιά αυτό.
Το Απολυτίκιο, που σήμερα ψάλλουμε, λέει μία φράση που συνήθως δεν την προσέχουμε. Καταναλώνουμε χρόνο και συζητήσεις γιά το άν πρέπει να ψάλουμε «τοις βασιλεύσιν» ή «τοις ευσεβέσι» και δεν σκεφτόμαστε την ουσιαστικότατη φράση «και ευλόγησον την κληρονομίαν Σου». Ξεχνούμε ότι εμείς, η Ορθόδοξη Εκκλησία, είμαστε η κληρονομία του Κυρίου. Εμείς είμαστε ο λαός του Θεού, που όχι μόνο μάς γνωρίζει ο καλός ποιμένας μας, αλλά και τον γνωρίζομε, και τον ανα-γνωρίζομε. Δεν σκεφτόμαστε ότι ο Κύριος, με τον Τίμιο Σταυρό του, μάς καθιστά κληρονόμους της δικής του περιουσίας, που μάς την χαρίζει σαν προίκα, από την ημέρα που βαπτιζόμαστε και γινόμαστε μέλη του παναγίου σώματός του. Και όχι μόνον αυτό, αλλά και ότι αυτόν τον πλούτο, αυτήν την προίκα, αυτήν την σπουδαία κληρονομία, οφείλουμε να την εμπιστευτούμε σέ όσους θα έρθουν μετά από εμάς, μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Τί κρίμα να μην καταλαβαίνουμε τον πλούτο μας, να μήν γνωρίζουμε την περιουσία που χάρισε ο Χριστός στους πατέρες μας και οι πατέρες μας την κληροδότησαν σέ εμάς, να μην απολαμβάνουμε την δροσιά και την εὐλογία που μας χαρίζει το ευσκιόφυλλο δέντρο, που είναι ο Σταυρός του Χριστού; Τί κρίμα που δεν κατανοούμε την ευθύνη που έχομε, σαν γνήσια μέλη της Εκκλησίας; Τί κρίμα, ενώ είμαστε ζάπλουτοι και πάμπλουτοι, να ζούμε σαν φτωχοί και κακομοίρηδες;
Αδελφοί μου, ας αρχίσουμε να ερευνούμε γιά να μάθουμε την μεγάλη περιουσία, που μας χαρίζουν οι Πατέρες μας. Την περιουσία που μας ανήκει, και όμως την χάνομε. Αδελφοί, ας ευθυγραμμίσομε την καθημερινότητά μας κάτω από την δροσερή σκιά του Τιμίου Σταυρού, και ας αναπαυόμαστε τότε μόνον, όταν ζούμε καθημερινά σταυρωμένοι μέσα στην Εκκλησία μας, γιά την αγάπη του Κυρίου, του Ιησού Χριστού, ο οποίος σταυρώθηκε γιά εμάς, γιά τον καθένα μας, και γιά τον αδερφό.
Αδερφοί μου, ας ζούμε την σταυρική ζωή, γιατί μόνον έτσι θα ζήσει ο κόσμος.
Κάθισμα. Τοῦ Μάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Στρατηλάτου. Ἦχος πλ. δ΄. Τήν Σοφίαν καὶ Λόγον.
Θεϊκὴν παντευχίαν ἀναλαβών, καὶ εἰδώλων τὴν πλάνην καταλαβών, Ἀγγέλους διήγειρας, εὐφημεῖν τοὺς ἀγῶνάς σου· τῷ γὰρ θείῳ πόθῳ, τὸν νοῦν πυρπολούμενος, τοῦ ἐν πυρὶ θανάτου, γενναίως κατετόλμησας· ὅθεν φερωνύμως, τοῖς αἰτοῦσι σε νέμεις, τὰ θεῖα δωρήματα, ἀθλοφόρε Θεόδωρε· διὰ τοῦτο βοῶμέν σοι· Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι, τοῖς ἑορτάζουσι πόθῳ, τὴν ἁγίαν μνήμην σου.
Εν παρεκβάσει του λόγου, και εφόσον μας το επιτρέπει η αγάπη σας, θα ήθελα να σας αναφέρω σύντομα τον βίο ενός αγνώστου νεομάρτυρος, σε ένα χωριό της Μακεδονίας.
Ο Δημήτριος λοιπόν ήταν κολλήγος σε έναν τούρκο αγά της περιοχής, όπως και οι γονείς του, οι οποίοι όμως έφυγαν νωρίς από τα παρόντα. Η μητέρα του, όμως, δίδαξε στον μικρό γιό της να τυπώνει στο σώμα του το σημείο του Τιμίου Σταυρού. Έτσι ο Δημητρός, όταν τελείωνε τις δουλειές του, πήγαινε σε έναν μικρό κήπο, που τον είχε παραχωρήσει ο μπέης στους γονείς του, και συνέχεια σταυρωνόταν. Αργότερα, ο μπέης εξεστράτευσε προς τα μέρη της Σερβίας, και η κυρά του έμεινε να διευθύνει το εργατικό δυναμικό στα τσιφλίκια τους. Κάποια ημέρα, σκέφτηκε να φιλέψει όλους τους εργάτες τους, γιά να ευχηθούν γιά το καλό του μπέη. Και εκεί, λέει σε κάποια στιγμή: «Αχ, να ήταν μαζί μας και ο μπέης μου, να γευόταν και αυτός τα πιλάφια και τις πίτες που τρώμε εμείς;!» Όταν λοιπόν τελείωσε το γεύμα, της λέει ο Δημητρός: «Κυρά, μην στενοχωριέσαι. Ετοίμασε τα φαγητά και εγώ θα τα πάω να τα γευθεί ο μπέης μας». Η Κυρά χαμογέλασε, και έκανε την σκέψη ότι Δημητρός θέλει να τα φάει με τους μικρούς του φίλους. Ετοίμασε τότε κάποια φαγητά και γλυκά και τα έδωσε. Ο Δημητρός, κάνοντας ασταμάτητα τον σταυρό του, πήγε στον κήπο τους, καβαλίκεψε το άλογό τους και έγινε άφαντος. Βρήκε τον μπέη στο στρατόπεδο να ξεκουράζεται και του παρέδωσε τα δώρα που έστειλε η Κυρά του. Το πρωΐ, από τα χαράματα ο Δημητρός ήταν και πάλι στην εργασία του – έβοσκε πρόβατα, και έκαμνε τον σταυρό του.
Πέρασε καιρός, και ήρθε χειμώνας, οπότε η χανούμισσα σκεφτόταν τον άντρα της και έκλαιγε, γιά τα κρύα που υπέφερε στον πόλεμο ο μπέης. Την βλέπει στενοχωρημένη ο Δημητρός και της λέει: «Γιατί, Κυρά μου, στενοχωριέσαι; Εγώ θα σε βοηθήσω. Γιατί κλαις;» «Αχ, παιδί μου, αν μπορούσα να στείλω μάλλινα ρούχα στον αφέντη μας;» «Εγώ θα τα πάω» λέει τότε ο Δημήτρης. Τα ετοιμάζει η Κυρά, τα παίρνει το παλληκαρόπουλο, και κάνοντας τον σταυρό του, πηγαίνει στο μπαχτσελούκι τους, καβαλικεύει το άλογό τους και χάνεται στον ορίζοντα. Την άλλη μέρα πάλι πρωΐ-πρωΐ στα πρόβατα.
Πέρασε ο καιρός, τελείωσε ο πόλεμος και ο αγάς γύρισε στο τσιφλίκι. Τότε η Κυρά, όλο αγωνία ρωτάει γιά τα φαγητά και γιά τα μάλλινα. Και ακούει από τον μπέη να αναφέρει τις ημερομηνίες που ο μικρός Δημητρός τον συνάντησε στο στρατόπεδο.
Τα γεγονότα αυτά, τα θαυμαστά σημεία του σταυρού, έκαναν τον μπέη και την Κυρά του, αφού δεν είχαν και αγόρι, να τον αγαπούν αλλά και να τον σέβονται, παρά την νεαρή του ηλικία, γιά την πίστη του.
Φτάνοντας στην κατάλληλη ηλικία, ζητούν να τον συνετίσουν, αλλά ο Δημητρός με κανένα τρόπο, δεν γίνεται να δεχθεί να αλλάξει την πίστη του. «Η μάννα μου με έδωσε ευχή και κατάρα να μην αλλάξω την πίστη μου και με έμαθε να σταυροκοπιέμαι», απάντησε με περισσό θάρρος. Τα αφεντικά του στενοχωρέθηκαν αλλά, επειδή τον αγαπούσαν, δεν επέμεναν. Όμως τα άλλα παιδιά, τα τουρκάκια, μόλις έμαθαν το ότι ο Δημητρός αρνήθηκε να συνετιστεί, το έπιασαν και τον έσπασαν κυριολεκτικά στο ξύλο. Μόλις που ξέφυγε και έτρεξε να κρυφτεί στον μπαχτσέ τους, κάνοντας συνέχεια τον σταυρό του.
Μεγάλωσε το παιδί, και τώρα έρχεται πιο δελεαστική η πρόταση του αφέντη. «Θέλω να σε παντρέψω, να σε δώσουμε την κόρη μας, αλλά και εσύ να γίνεις μουσουλμάνος». «Την κόρη σου την παίρνω αλλά μουσουλμάνος δεν γίνομαι, ούτε και θέλω να το ακούσω». Πολύ στενοχωρέθηκε ο μπέης, αλλά δεν πείραξε το παλληκάρι, που το αγαπούσε σαν φυσικό τους παιδί. Όμως οι άλλοι συνομήλικοί του, είτε από ζήλεια και φθόνο, είτε από καθαρή κακία, παίρνουν τον Δημητρό έξω από το χωριό, σε ένα ύψωμα, και τον σαπίζουν κυριολεκτικά στο ξύλο. Αυτός, κάνοντας συνέχεια το σημείο του σταυρού, πάλι τους ξεφεύγει και φτάνει στον μπαχτσέ τους, όπου όμως πέφτει εξαντλημένος και σε λίγο παραδίνει την καθαρή του ψυχή στον εσταυρωμένο Χριστό.
Μόλις ο μπέης έμαθε το φονικό, έπεσε να πεθάνει από την στενοχώρια του. Πέρα από τις φωνές και τις τιμωρίες στα άλλα παιδιά, έκλαψε τον Δημητρό με την κυρά του, και έχτισαν επάνω στον τάφο του ωραίο μνήμα. Αργότερα, ο μπέης και η κυρά πέθαναν, αλλά ο Δημητρός άγιασε. Μαρτύρησε. Και άρχισαν να γίνονται πολλά θαύματα επάνω στον τάφο του. Βγαίνει ακόμα αγίασμα, και το χώμα του θεραπεύει πολλές δερματικές παθήσεις.
Ο άγιος νεομάρτυς Δημήτριος αγίασε και μαρτύρησε κάνοντας συνέχεια το σημείο του σταυρού. Φορώντας συνεχώς επάνω του την πανοπλία, την παντευχία του Σταυρού.
Αγαπητοί, σας κούρασα, πέρασε και η ώρα μας. Σας παρακαλώ, να εύχεσθε και να κάνετε και γιά εμάς κανέναν σταυρό, όπως λέγαμε στο Άγιο Όρος. Και η του Σταυρού Παντευχία όλους να μας σκέπει και να μας προφυλάγει από κάθε κακό, αισθητό και νοερό. Αμήν.
Ας προσθέσω και μία ακόμα ιστορία, σχετική με τον σταυρό. Μία γερόντισσα, εκεί στην Μακεδονία, άκουε από παιδί τους ψάλτες στην εκκλησία αλλά δεν καταλάβαινε τι ακριβώς έλεγαν. Έτσι, την φράση: «Σταυρέ του Χριστού, σώσον ημάς, τη δυνάμει σου», αυτή την μετέτρεψε σε: «Σταυρέ του Χριστού, σώσε με τις δυνάμεις». Δηλαδή, η δοτική έγινε αιτιατική, και το μέσο έγινε αντικείμενο. Έτσι λοιπόν, όταν ο γιός της πήγε στρατιώτης, και ύστερα κηρύχτηκε ο πόλεμος, το 1940, τον τροφοδότησε με την μητρική ευχή της αλλά τον εφοδίασε και με αυτήν την αυτοσχέδια προσευχή της. «Σε κάθε κίνδυνο, να παρακαλάς τον Τίμιο Σταυρό, να σταυρώνεσαι και να λες: «Σταυρέ του Χριστού, σώσε με τις δυνάμεις». Συγχρόνως, πήρε ένα κεραμιδάκι από το ντουβάρι της εκκλησίας του αγίου Δημητρίου, του πολιούχου του χωριού, το έραψε σαν φυλαχτό και το έδωσε στον γιό της όταν τον ξεπροβοδούσε γιά τον πόλεμο. Κάποτε, εκεί στα βουνά της Πίνδου, το βόλι τον χτύπησε, και μάλιστα στο μέρος της καρδιάς, εκεί ακριβώς που είχε ραμμένο το κεραμιδάκι. Αμέσως φώναξε δυνατά την προσευχή που έμαθε από την μάννα του. Η σφαίρα γύρισε πίσω. Και φυσικά, γύρισε ζωντανός και ο ίδιος από τον πόλεμο, και σε όλη του την ζωή έλεγε το θαύμα του Σταυρού. Μάλιστα, ο Κύριος τον κάλεσε κοντά του ακριβώς την ώρα που η καμπάνα σήμαινε τον Εσπερινό γιά την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, το έτος 2001.