Νείλου Κωνσταντινουπόλεως, Οι αναφορές στην Σκήτη μας
Τα σχετικά με τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά και την διαμονή του εδώ, στις ακροποταμιές του Αλιάκμονα, συνήθως τα αντλούμε από τον Λόγον, που έγραψε ο Άγιος Φιλόθεος ο Κόκκινος. Σαν δώρο προς τον πανιερώτατο Μητροπολίτη Διοκλείας, τον πατέρα Κάλλιστο Γουέαρ, γιά την επίσκεψή του στην Σκήτη μας, σκεφτήκαμε να παρουσιάσουμε και να σχολιάσουμε ένα άλλο κείμενο που δεν έτυχε της προσοχής των ειδικών. Έτσι, παρουσιάσαμε δύο αναφορές του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νείλου (+180), από το σχετικό του κείμενο, που δημοσιεύτηκε στον 151 Τόμο στην Πατρολογία του Migne.
Θα θέλαμε να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας προς τον πατέρα Κάλλιστο γιά την επίσκεψή του αλλά και
προς τον σεπτό ποιμενάρχη μας, γιά την εντολή του να μιλήσουμε στον Εσπερινό γιά τον Άγιο Γρηγόριο το Σάββατο 10-03-2012 το εσπέρας.
Αρχιμ. Πορφυρίου, Ο Άγ. Γρηγόριος Παλαμάς και η Σκήτη μας. 10-02-2012 Εσπερινός Αγ.Γρηγορίου του Παλαμά.
Πανιερώτατε Άγιε Διοκλείας, πολυσέβαστέ μας πάτερ Κάλλιστε,
Ήρθε επιτέλους η ώρα, όντες Εσείς και η συνοδία Σας, από την Τετάρτη στην ιερή Γη της Μακεδονίας, τώρα, απόψε, να Σας υποδεχθούμε και εδώ, στις πλαγιές των Πιερίων, στις όχθες του Αλιάκμονα, στους τόπους όπου διαδραματίστηκαν πολλά από όσα Εσείς και οι εκλεκτοί συνδαιτημόνες σας, διαμείβεστε στο Συνέδριό Σας.
Ήρθε η ώρα να συλλειτουργηθούν και να συνεκκλησιαστούν εδώ, στο φτωχικό και απέριττο Καθολικό μας η εγκύκλιος και ακαδημαϊκή θεολογία με την ασκητική μας ζωή.
Με σεπτή, λοιπόν, τίμιε Γέρον, εντολή του Σεβασμιωτάτου ποιμενάρχη μας κυρίου Παντελεήμονος, θα απασχολήσει την ομήγυρη και η ταπεινότης μας, με λίγες σκέψεις, γιά τον ιδρυτή, περί το 1325, της Σκήτης μας, εδώ στα υγρά σπήλαια του Πίονος όρους, των Πιερίων.
Όσα γνωρίζουμε γιά την ησυχαστική και εν προσευχή διαμονή του μεγάλου εκείνου πατέρα μας εδώ, είναι κυρίως αυτά που ο μαθητής του άγιος Φιλόθεος μας παρέδωσε στον Λόγο γιά τον Γέροντα και διδάσκαλό του.
Θα θέλαμε τώρα να παρουσιάσουμε και όσα ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νείλος προσθέτει γιά την διαμονή του ιερομονάχου τότε Γρηγορίου με τους δύο αυταδέλφους του, τον Θεοδόσιο και τον Μακάριο, εδώ, στην νεοϊδρυμένη Σκήτη μας.
Πρωτίστως, θα ήθελα ταπεινά να παρατηρήσω ότι, ενώ οι θεολογικές παλαμικές σπουδές καλλιεργούνται αρκετά, τα «πραγματολογικά» στοιχεία της επί γης παρουσίας του είναι σχεδόν ανέγγιχτα. Εξάλλου και αυτός ο Λόγος του αγίου Φιλοθέου Κοκκίνου, ο οποίος κατά μία είδηση είναι βερροιώτης, δεν έτυχε σοβαρής επιστημονικής εκδόσεως, τουλάχιστον στην ελληνική γλώσσα.
Εμείς, αν και υπολειπόμαστε σε ακαδημαϊκούς τίτλους, σπουδές και περγαμηνές και γνώσεις, προσπαθούμε να προσπελάσουμε στον άγιο, στο επίπεδο αυτό.
Το πέρασμα βέβαια του αγίου Γρηγορίου μας κληροδότησε έναν μεγάλο θησαυρό, όπως μόνον ο Φιλόθεος αναφέρει. Αυτός ο θησαυρός είναι το τίμιο λείψανο του αυταδέλφου του Θεοδοσίου, που φυλάσσεται από την μητέρα γη εδώ, στα οσιωμένα και καθαγιασμένα χώματα της Σκήτης μας.
Αλλά ποιοί είναι οι υπόλοιποι μαθητές του Γρηγορίου, γιά να συμπληρωθεί ο αριθμός των δέκα; Γνωρίζουμε τον Θεοδόσιο και τον Μακάριο, αλλά οι άλλοι; Δεν απάντησε ακόμα η έρευνα.
Αφού, λοιπόν, «οἰκητήριον Θεοῦ καί τῶν ἐκεῖθεν χαρισμάτων ἑαυτόν κατασκευακώς» ἦν «τό τῆς ἱερωσύνης μέγα δέχεται χρῆμα, μύρον ἄν τις εἴποι διαυγεστάτῳ σκεύει καί καθαρωτάτῳ προσηνεχθέν.» Η χειροτονία έγινε στην Θεσσαλονίκη.
Και φεύγει ο Γρηγόριος γιά την Βέροια και τα μέρη μας εδώ. Και «ἐντεῦθεν αὐτόν καί μείζους τῶν προτέρων κάματοι διαδέχονται, ἵνα μή τό δῶρον ἦ τετιμηκώς μόνον, ἀλλά καί φαιδροτέραν ἀποδείξῃ τήν ἐνοικοῦσαν τοῦ Πνεύματος λαμπηδόνα΄οὐ γάρ ὥσπερ πρότερον ἑαυτόν μόνον ρυθμίζων καί ὑποττάτων τήν σάρκα τῷ Πνεύματι,οὕτω δή καί μετά την ἱερωσύνην ὤετο δεῖν΄ …»
Και φεύγοντας από την Σκήτη γιά την Μονή Εσφιγμένου, στον ιερό Άθωνα, γιά να διακονήσει διακοσίους μοναχούς, ο Νείλος διερωτάται, εάν ο άγιός μας ήξερε να διευθύνει έστω και λιγότερους ανθρώπους, και λέει: «καίτοι μηδέ πρότερον ἀπείρατος ὤν μηδ’ἀμαθής τῶν τοιούτων, εἰ καί μή πλειόνων ἀλλ΄ ἐλαττόνων ἦρξε τήν πνευματικήν ταύτην ἀρχήν καί πρός Θεόν φέρουσαν΄ εἰ γάρ καί σχολάζων ἑαυτῷ διηνεκῶς ἦν, καί Θεῷ προσαδολεσχῶν, ἀλλ’ εἰς δέκα τόν ἀριθμόν ὁμοψύχοις συνέζη, καί ὑπ’ αὐτόν ταττομένους εἶχε, καί τά πνευματικά ρυθμίζων, καί τήν εἰς οὐρανούς ἦν φέρουσαν τρίβον ὑποδεικνύς, οἷς καί κοινωνοῖς καί συνεργοῖς χρώμενος, καί ψυχῶν φροντιστήριον συνεστήσατο, τῷ πλήθει τῶν συνόντων ποσῆκον. Ταῦτα μέν δή πρότερον΄» Λέει ὁ πατριάρχης Νεῖλος «πρότερον», διότι τα περιγραφόμενα αναφέρονται ακριβώς εδώ στην Σκήτη μας, όπου, κατά τον άγιο Φιλόθεο: «φροντιστήριον θείας φιλοσοφίας ὁ Γρηγόριος συστησάμενος» ἦν «σύν δέκα ἑταίροις καί τῶν ἴσων σπουδασταῖς». Έτσι οι δύο θεῖοι πατριάρχες χρησιμοποιοῦν ακριβῶς τις ίδιες λέξεις, γιά να φανερώσουν και να δηλώσουν τα ίδια πράγματα.
Από εκείνο το πέρασμα του Αγίου Γρηγορίου με τους μαθητές του, η αγία ορθόδοξη παράδοσή μας διατηρεῖ μέχρι σήμερα τον τόπο του ενός σπηλαίου, ενώ ένα άλλο έχει καταστραφεί. Επίσης σώζεται και το αγίασμα του αγίου Γρηγορίου.
Εκείνο που μας προβληματίζει όμως είναι το εξής: Ακούμε από τους παλαιότερους κάτοικους της περιοχής ότι πέρασε και ένας άλλος άγιος Γρηγόριος από εδώ, σπηλαιώτης επίσης και το σπήλαιό του σωζόταν βορειοανατολικότερα από τα άλλα. Ποιός να είναι αυτός;
Γνωρίζουμε από τις πηγές, βέβαια, το πέρασμα του οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη. Εξάλλου λίγο δυτικότερα ήταν επίσκοπος Σερβίων ο Ιάκωβος, συμμαθητής του Αθανασίου στον Όσιο Γρηγόριο τον Σιναΐτη.
Γρηγόριος λοιπόν να είναι ο Βυζάντιος, ο συνέκδημος του Αθανασίου ή μήπως και ο Σιναΐτης πέρασε από εδώ; Μας είναι πάντως γνωστό ότι και ένας ακόμα μαθητής του, ο Θεοδόσιος, που αργότερα έφυγε γιά το Κελιφάροβο της Βουλγαρίας, ήρθε στην Σκήτη μας, και μάλιστα πλωτώς, με καράβι.
Είναι όλα αυτά ερωτήματα, μαζί και με άλλα επίσης, γιά την ζωή εδώ στα παρόχθια του Αλιάκμονα.
Εκείνο όμως που έχει γιά εμάς μεγαλύτερη σημασία είναι ότι η ζωή στην Σκήτη μας, με την ευχή Σας, Πανιερώτατε, και τις ευχές των πατέρων και Γερόντων μας, και την αγάπη και εμπιστοσύνη του ποιμενάρχη μας, συνεχίζεται. Δοξάζεται εισέτι ο πανάγιος Θεός μας στον τόπο από όπου πέρασε ο Όσιος Αντώνιος ο διά Χριστόν σαλός, ο βερροιώτης, ο Άγιος Κλήμης, αρχιεπίσκοπος Αχρίδος και Βουλγαρίας, ο όσιος Αθανάσιος ο Μετεωρίτης, ο όσιος Θεοδόσιος του Μεγάλου Τορνόβου, ο νέος κτίτορας και Κοινοβιάρχης μας όσιος Διονύσιος, με τον φίλο του Όσιο Νικάνορα, ο Άγιος Θεωνάς Θεσσαλονίκης, ο Δοχειαρίτης και Αγιορείτης όσιος Θεοφάνης, ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, και ποιος ξέρει πόσοι άλλοι επώνυμοι και ανώνυμοι.
Ξέρουμε, πανιερώτατε, ότι είστε από τα πλέον ενεργά μέλη του Συλλόγου των φίλων του Αγίου Όρους Άθω στην Αγγλία. Από τώρα, θα Σας παρακαλούσαμε, μαζί και τους εκλεκτούς συνοδοιπόρους σας, να είστε και δικός μας πατέρας και φίλος, και φίλοι. Και θα θέλαμε να παρακαλέσουμε εκτενέστερον να μας ενθυμείσθε στις άγιες προσευχές Σας, ώστε να πλοηγούμαστε και εμείς προς τα ουράνια, και τα επουράνια. Και εμείς οι ταπεινοί, θα ανταποδίδουμε ταπεινά και υιικά την ἀφοσίωση και την αγάπη μας προς το τίμιο πρόσωπό Σας.